درمان طرحواره یا طرحواره درمانی یک رویکرد مبتنی بر شواهد است که در حوزه روان درمانی به کار می‌رود. این روش درمانی بر اساس تمرکز بر مشکلات فرد و ارتقای کیفیت زندگی او تمرکز دارد. در این مقاله از بلاگ مرکز مشاوره بینش نوین، به بررسی اینکه طرحواره درمانی چیست و مفاهیم مربوط به آن خواهیم پرداخت. همچنین، به بررسی این موضوع که فواید، فرایند اجرا، و کاربردهای طرحواره درمانی چیست میپردازیم.
مفهوم طرحواره چیست؟
در روانشناسی، طرحواره به عنوان یک اصطلاح مورد استفاده قرار می‌گیرد و به مجموعه‌ای از الگوها و ساختارهای رفتاری و شناختی اشاره دارد که درون فرد وجود دارد. طرحواره‌ها در واقع الگوهایی هستند که در ذهن فرد شکل می‌گیرند و نقشی مهم در تعیین رفتارها، عملکرد‌ها و واکنش‌های او دارند.
طرحواره مثبت و منفی دو مفهوم متضاد در روانشناسی هستند. طرحواره مثبت شامل الگوها و باورهای سازنده و سالم است که افراد را به رشد و پیشرفت هدایت می‌کند. این طرحواره ها شامل اعتماد به نفس، احترام به خود، بهبود روابط، خوش‌بینی و امیدواری به آینده می‌باشند.
طرحواره منفی همچنین الگوها و باورهای ناسالم و مخربی است که باعث محدودیت‌ها، اضطراب، ناراحتی و نارضایتی در زندگی افراد می‌شود. این طرحواره‌ها شامل عدم اعتماد به نفس، کینه توزی، سرکشی، پریشانی و ترس از شکست می‌باشند.
طرحواره درمانی نیز به مجموعه روش‌ها و تکنیک‌هایی اطلاق می‌شود که به منظور شناسایی و تغییر طرحواره‌های منفی و تقویت طرحواره‌های مثبت در فرد استفاده می‌شوند. که در ادامه به این موضوع که طرحواره درمانی چیست میپردازیم.
بیشتر بخوانید: چگونه بر ترس غلبه کنیم؟
مفهوم طرحواره درمانی چیست؟
طرحواره درمانی یک روش و رویکرد در حوزه روان‌درمانی است که برای درمان مشکلات روانی و رفتاری استفاده می‌شود. در این روش، مفهوم طرحواره به تدوین و تغییر الگوهای رفتاری و شناختی فرد برای بهبود و تغییر مشکلات اشاره دارد.
طرحواره درمانی معمولاً تحت نظارت یک متخصص روان‌درمانی انجام می‌شود و با استفاده از تکنیک‌ها و روش‌های متنوعی اعمال می‌شود.
این روش بر اساس فرضیه می‌باشد که مشکلات روانی و رفتاری افراد اغلب به دلیل الگوهای ناسالم و ناکارآمد در رفتار و اندیشه‌هایشان است؛ بنابراین، از طریق شناسایی و تغییر این طرحواره‌ها، فرد می‌تواند بهبودی در مشکلات خود را تجربه کند.
در پاسخ به این سؤال که هدف طرحواره درمانی چیست نیز باید بگوییم، هدف اصلی طرحواره درمانی ایجاد تغییر در الگوهای رفتاری و شناختی فرد است تا بتواند با مشکلات خود به طور مؤثری مقابله کند و به رشد و توسعه شخصی خود بپردازد.
فرایند اجرای طرحواره درمانی چیست؟
فرایند اجرای طرحواره درمانی شامل چندین مرحله می‌باشد. در زیر به صورت خلاصه، مراحل اصلی اجرای طرحواره درمانی را توضیح می‌دهیم:
مرحله ارزیابی اولیه در طرحواره درمانی چیست؟
در این مرحله، متخصص روان درمانی با استفاده از مصاحبه و ابزارهای تشخیصی، مشکلات و نیازهای فرد را شناسایی و ارزیابی می‌کند. این مرحله شامل جمع‌آوری اطلاعات درباره تاریخچه فرد، علایم و نشانه‌ها، و همچنین تحلیل عمیق تر روی مسائل موردنیاز است.
مرحله تعیین هدف در طرحواره درمانی چیست؟
بعد از بررسی اولیه، هدف‌های درمانی تعیین می‌شوند. این هدف‌ها ممکن است شامل بهبود روانی، تسهیل تغییر رفتارهای نادرست، بهبود روابط خانوادگی و… باشند.
بیشتر بخوانید: چه زمانی باید به روانشناس خانواده مراجعه کرد؟
مرحله تدوین طرحواره در طرحواره درمانی چیست؟
پس از ارزیابی، متخصص روان‌درمانی یک طرحواره درمانی مناسب برای فرد تدوین می‌کند. این طرحواره شامل هدف‌های درمانی، روش‌ها و فنون مورد استفاده، زمان‌بندی و انتظارات درمانی است.
مرحله اجرای طرحواره در طرحواره درمانی چیست؟
در این مرحله، فرد به همراه متخصص روان‌درمانی، طبق طرحواره تدوین شده، به انجام تمرینات و فعالیت‌های مرتبط با درمان می‌پردازد. این فعالیت‌ها می‌توانند شامل تمرینات روانشناختی، نوشتن خاطرات، تمرینات روابطی و مهارت‌های مشاهده باشند.
مرحله ارزیابی و بازخورد در طرحواره درمانی چیست؟
در هر مرحله از اجرای طرحواره، ارزیابی و بازخورد به فرد ارائه می‌شود. متخصص روان‌درمانی از پیشرفت و تغییرات فرد آگاه می‌شود و در صورت نیاز، تغییرات لازم را در طرحواره اعمال می‌کند.
مرحله پایان درمان در طرحواره درمانی چیست؟
با رسیدن به هدف‌های درمانی و بهبود فرد، روند درمان به پایان می‌رسد. در این مرحله، فرد استراتژی‌ها و مهارت‌های موردنیاز برای حفظ تغییرات به‌دست‌آمده در زندگی روزمره خود را کسب کرده است.
به طور کلی، اجرای طرحواره درمانی یک فرایند تدریجی و همراه با همکاری بین متخصص روان‌درمانی و فرد مورد درمان است. این فرایند ممکن است بر اساس نیازها و ویژگی‌های فرد، متفاوت باشد و به صورت فردی طراحی و اجرا شود.
مزایای طرحواره درمانی چیست؟
استفاده از طرحواره درمانی برای افراد مزایا و فواید متعددی دارد. برخی از این مزایا عبارت‌اند از:
- تمرکز بر فرد
- کمک به بهبود کیفیت زندگی و افزایش رضایتمندی
- کاهش نگرانی، استرس و افسردگی (تست افسردگی بک)
- افزایش مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی
- بهبود روابط خانوادگی و افزایش هماهنگی درون خانواده
- افزایش خودآگاهی و بهبود خودشناسی با تست روانشناسی
- بهبود استراتژی‌های مقابله با مشکلات
تکنیک های طرحواره درمانی چیست؟
در طرحواره درمانی از تکنیک‌های متنوعی استفاده می‌شود که به منظور کمک به فرد در رسیدن به هدف‌های درمانی و بهبود وضعیت روانی و عاطفی او مورد استفاده قرار می‌گیرند. در زیر به برخی از تکنیک‌های معمول در طرحواره درمانی اشاره می‌کنم:
تکنیک شناختی – رفتاری در طرحواره درمانی چیست؟
در این رویکرد، تمرکز بر روی تغییر افکار ناکارآمد و رفتارهای ناپسند است. با استفاده از تکنیک‌های مثل مطالعه رفتاری، تحلیل شناختی و تمرین‌های عملی، افراد را در بهبود رفتارها و مدیریت افکار منفی یاری می‌کند.
تکنیک انسانی در طرحواره درمانی چیست؟
در این رویکرد، تمرکز بر روی ارتباط معنوی و صمیمی بین مشاور و مشورت‌گیرنده است. هدف این درمان، ارتقای خودشناسی، افزایش اعتماد به نفس و پیدا کردن معنا و هدف در زندگی است.
تکنیک خانواده درمانی در طرحواره درمانی چیست؟
در این رویکرد، مشاور با تمرکز بر خانواده (مشاوره خانواده) به عنوان یک سیستم واحد، سعی در بهبود روابط و ارتباطات درون خانواده دارد. هدف از این درمان، ایجاد تغییرات سازنده و سلامتی در خانواده است.
تکنیک گروه درمانی در طرحواره درمانی چیست؟
در این رویکرد، افراد با مشکلات مشابه در یک گروه تحت نظارت مشاور قرار می‌گیرند. با اشتراک تجربیات و حمایت همدیگر، اعضای گروه بهبود روانی خود را تجربه می‌کنند و مهارت‌های جدیدی را یاد می‌گیرند.
تکنیک روش‌های رفع استرس و آرامش در طرحواره درمانی چیست؟
این روش‌ها شامل تمرینات تنفس عمیق، تمرینات آرامش و تمرینات مدیتیشن هستند که به کاهش استرس و افزایش آرامش و سلامت روانی فرد کمک می‌کنند.
این تکنیک‌ها فقط چند نمونه از تکنیک‌های مورد استفاده در طرحواره درمانی هستند و در هر جلسه و بر اساس نیازها و ویژگی‌های فرد، تکنیک‌های دیگری نیز ممکن است مورد استفاده قرار بگیرند.
طرحواره درمانی برای چه مشکلاتی مناسب است؟
طرحواره درمانی برای مشکلات و اختلالات روانی و روانشناختی مختلف مناسب است. در ادامه به سؤال “مشکلات قابل درمان با طرحواره درمانی چیست” میپردازیم:
- افسردگی و اضطراب
- اختلالات خوراکی مانند اختلال اضطراب غذایی و بلوم
- اختلالات خواب مانند بی‌خوابی و کابوس‌های شبانه
- اختلالات وسواسی – اجباری (وسواس چیست؟)
- اختلالات وسواسی – کمبودی
- اختلالات اضطراب اجتماعی
- اختلالات خشم و کنترل ناپذیری عصبانیت (راه‌های کنترل خشم و عصبانیت)
- اختلالات استرس پس از سانحه (کاهش اضطراب و افسردگی با ورزش)
- اختلالات تنظیم خلقی و نشاط
- اختلالات شخصیتی مانند اختلال شخصیت مرزی و اختلال شخصیت اجتنابی
ویژگی های روان درمانگر مناسب برای طرحواره درمانی چیست؟
یک روان درمانگر مناسب برای طرحواره درمانی باید برخی ویژگی‌ها و مهارت‌ها را داشته باشد. در زیر، به بررسی این موضوع که ویژگی های اصلی روان درمانگر طرحواره درمانی چیست میپردازیم:
- تعاملی بودن
- قدرت تحمل بالا
- قدرت تحلیل و تفسیر
- احترام و توجه به مشورت گیرنده
- تعهد به رشد حرفه‌ای
- قابلیت ایجاد همکاری
- تخصص و تجربه در حوزه طرحواره درمانی
- تطبیق فرهنگی “انتخاب یک روان‌درمانگر با دیدگاه‌ها و ارزش‌های مشورت گیرنده”
سخن آخر
در پاسخ به سؤال طرحواره درمانی چیست باید گفت که طرحواره درمانی یک روش مبتنی بر شواهد است که برای بهبود کیفیت زندگی افراد استفاده می‌شود.
این روش تأثیر مثبتی بر کیفیت زندگی فرد دارد و با توجه به مشکلات و نیازهای او، برنامه‌های درمانی مؤثری را ارائه می‌دهد. استفاده از طرحواره درمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا با مشکلات خود مقابله کنند و رشد کنند.
