همه چیز درباره ازدواج سفید: نگاهی به جنبه های حقوقی، اجتماعی و روانشناختی

امروزه رشد فردگرایی در دنیا و به تبع آن در ایران، دگرگونی های بینشی نسبت به ارزش‌های دینی و اجتماعی و کاهش کلیشه‌های جنسیتی از یک سو و رشد بیکاری و تنگناهای اقتصادی و معیشتی از سوی دیگر، موجب شده است که ازدواج سفید، گزینه ای جذاب و یک راه میانبر به نظر برسد زیرا این نوع رابطه به معنای جایگزینی ازدواج و مناسبت‌های حقوق و مالی و خانوادگی و تشریفات آن با یک همخانگی توافقی است.

ما در این مقاله ضمن اشاره به برخی از جنبه‌های حقوقی، اجتماعی و روانشناختی این نوع رابطه، سعی کرده ایم تصویر واقع بینانه تری از ازدواج سفید در ایران ارائه دهیم.

ازدواج سفید چیست؟

ازدواج سفید در ایران به معنای اقدام به رفتن زیر یک سقف و شروع زندگی مشترک از سوی یک زن و مرد یا دختر و پسر، صرفا با توافق یکدیگر و بدون پشتوانه حقوقی وشرعی است.

یعنی دو نفر توافق خود را نه به صورت حقوقی و نه شرعی در جایی ثبت نمی کنند و در عین حال اقدام به اشتراک گذاری حریم زندگی و حریم شخصی و بدنی خود با یکدیگر و مباشرت عاطفی و جنسی می نمایند.

همچنین اغلب و تا حدود زیادی این همزیستی، بدون پشتوانه عرفی و اجتماعی و خانوادگی صورت می‌گیرد یعنی پنهان از خانواده و جامعه صورت گرفته و ادامه داده می‌شود.

تمام آنچه در این سطور خواندید گویای سختی‌های این نوع از ارتباط در کشور ماست‌‌؛ چه در طول رابطه ( به دلیل پنهان نگهداشتن آن) و چه در صورت بروز اختلاف یا جدال بین دو طرف به دلیل عدم برخورداری مناسب از پشتوانه حقوقی و حمایت‌های خانوادگی.

ازدواج سفید یعنی چه و تفاوت آن با ازدواج رسمی چیست؟

همانطور که گفته شد ازدواج سفید در ایران به معنای شروع زندگی مشترک زوجین بدون عقد قانونی و شرعی چه به صورت دائم و چه موقت، می باشد. در حالیکه در ازدواج دائم دو طرف ضمن اقرار به زوجیت در محضر قانون، علاوه بر ملزم و متعهد شدن به برخی تکالیف، دارای برخی حقوق نیز می‌شوند که قانون از آن پشتیبانی می‌کند. همچنین زوجین می توانند در صورت داشتن تضاد با به برخی از قوانین ازدواج کشور، در قالب شروط ضمن عقد، این قوانین را تعدیل کنند متلا مهریه را به حداقل رسانده و حق طلاق و حضانت و سفر بدون اجازه همسر را برای زن نیز لحاظ نمایند.

این اعلام تعهد در برابر قانون و خانواده و جامعه، موجب دلگرمی بیشتر طرفین به یکدیگر و احساس امنیت بیشتر در رابطه و نیز جلب حمایت خانواده ها و جامعه می‌شود و این در حالی است که در ازدواج سفید، گرچه افراد از دخالت‌ها و توقعات نامطلوب خانواده و جامعه به دور می‌مانند اما در عوض اغلب از تجربه‌ها و حمایت‌های آنها نیز به ویژه در هنگام (انتخاب، اختلاف و جدایی) محروم می‌مانند.

تفاوت ازدواج سفید در غرب و در ایران

شاید به نظر خواننده برسد که سطور بالا جانبدارانه نوشته شده است اما باید گفت توجه به مزایای ازدواج سفید بدون در نظر گرفتن تفاوت جوامعی که زندگی زوجین در آنها در جریان است، اشتباه است بلکه طرفین باید با علم کامل به این تفاوت‌ها اقدام به انتخاب نوع رابطه خود نمایند.

به عنوان مثال در کشورهای غربی، ازدواج سفید در پلیس محلی تبت می‌شود و زوجین می‌توانند در مواقع اختلاف و هر مشکل و دیگری متل درگیری و نزاع، از حمایت‌های این ارگان دولتی و حقوقی بهره‌مند شوند.همچنین در صورت بارداری زوجه، فرزند این رابطه از حمایت کامل قانون برخوردار است و در صورت جدایی نیز، اموال بین طرفین تقسیم می‌شود. حتی در ترکیه که به لحاظ فرهنگی و دینی به کشورمان نزدیک است، ازدواج سفید منع قانونی ندارد و در بخش‌های غیر سنتی این جامعه رواج دارد.

این در حالی است که در ایران، ازدواج سفید نه تنها یک امر غیر قانونی بلکه به نوعی جرم محسوب می‌شود و فرزندان حاصل از این رابطه تا همین چند سال پیش، حتی از حق دریافت شناسنامه نیز محروم بودند.

همچنین این نوع ارتباط از نظر شرع حاکم بر کشور، زنا محسوب می‌شود و از آنجا که اغلب قوانین حاکم بر کشور، برخاسته از شرع است، در صورت اثبات نوع رابطه، طرفین محکوم به مجازات خواهند بود که حداقل این مجازات، شلاق است.

همچنین در غرب، نگاه عموم جامعه به چنین ازدواجی و حتی فرزندان حاصل از آن، با قضاوت‌های منفی همراه نیست. در حالیکه در ایران طرفین باید همواره اضطراب و پریشانی‌های نگرانی از قضاوت شدن را تحمل کنند‌.

مزایا و معایب ازدواج سفید چیست؟

صرف نظر از ارزش‌های دینی و اجتماعی، شاید بتوان ازدواج سفید و ازدواج دائم را تشبیه به خرید خانه ای نمود که لزوما نمی‌خواهید مدت طولانی در آن بمانید و یا خانه ای که احتمالا برای همیشه می‌خواهید در آن زندگی کنید.

وقتی شما می‌خواهید خانه ای را اجاره یا خرید کنید که لزوما قصد ندارید مدت زیادی در آن بمانید می توانید کاستی های آن را تحمل کنید و در عوض می‌توانید سریع‌تر برای خودتان خانه ای داشته باشید و از مزایای آن بهره مند شوید اما در عین حال ممکن است خانه چندان دلچسب شما نباشد و چندان تمایل به هزینه کردن برای آن و رسیدگی برای آن نداشته باشید.

اما چنانچه بخواهید خانه‌ای را برای اقامت همیشگی انتخاب کنید از ابتدا حساب می کنید که با خودتان چند چند هستید، چه توانایی‌هایی دارید و از پس چه چیزهایی برنمی‌آیید، از افراد خبره‌تر مشاوره می‌گیرید و در نهایت با چشم باز تر انتخاب می‌کنید و البته بیشتر دل به آن خانه می‌دهید و در پی رسیدگی به آن هستید.

در عین حال ممکن است از جایی به بعد، تصمیمتان عوض شود و احساس کنید وقت و سرمایه خود را بیش از ارزش خانه برای آن صرف کرده اید و برگشتن از انتخابتان برایتان دردناکتر از زمانی باشد که لزوما خانه را اقامت طولانی مدت انتخاب نکرده اید.

چه چیزی باعث رواج ازدواج سفید شده است و آیا این روند ادامه خواهد داشت؟

به نظر می‌رسد بزرگترین عامل گسترش ازدواج سفید در نسل جوان، کمرنگ شدن باور و التزام آنها به ارزش‌های دینی و رشد فردگرایی و دموکراسی خواهی و سکولاریسم در جامعه جهانی و به تبع آن در ایران به عنوان عضوی از جامعه جهانی است. عضوی که داد و ستد فرهنگی آن با جامعه جهانی از طریق گسترش روزافزون رسانه های ماهواره ای و اینترنتی در حال افزایش است.

اجاره دهید از خودم مثالی بزنم: در دوره نسل من که متولد 58 هستم، ازدواج یک امر مقدس محسوب می‌شد در حالی‌که بخش بزرگی از جوانان امروزی آن را یک توافق اجتماعی و حتی فراتر از آن، یک توافق بین فردی می‌دانند. در دوره ما رابطه جنسی پیش از ازدواج، خلاف عفت و پاکدامنی شمرده می‌شد در حالیکه شاید امروزه غالب جوانان، داشتن یا نداشتن چنین رابطه‌ای را یک امر شخصی و و مربوط به حریم بدنی خود می دانند که نهادهای گوناگون مذهبی و اجتماعی اجازه دخالت در آن را ندارند.

دگرگونی‌های بینشی از یک سو و از سوی دیگر کاهش گسترده و فزاینده امید جوانان و حتی میانسالان به داشتن آینده ای با ثبات و روشن، تلاش برای دور زدن تشریفات ازدواج رسمی و مخارج عقد و عروسی مهریه و نفقه و تامین مسکن برای مردان و نیز فرار از محدودیت‌های قانونی و عرفی ازدواج برای زنان، برخی از علل افزایش ازدواج سفید در ایران است.

در خصوص علت‌های دیگر می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فرار از نظارت خانواده و پناه‌جویی به یک فرد هم‌نسل که درک مشابهی از دنیا دارد.
• ، افزایش سن ازدواج و تمدید محرومیت‌های جنسی و عاطفی به ویژه در زنان
• جستجوی راه سریعی برای رفع کمبودهای عاطفی و مالی بدون تلاش برای حل تعارضات درونی و شخصیتی و خانوادگی به منظور تامین صحیح کمبودهای عاطفی و مالی .

گفتنی است تا زمانی که سنت‌ها و قوانین و اعمال نظرهای خانوادگی در ازدواج دائم با شرایط روز هماهنگ نشود، زیرساخت‌های اقتصادی و فرصت‌های کاری بهبود نیابد و همدلی با تنگناهای روحی و روانی و طبیعی جوانان و اراده قوی برای رفع آنها از سوی دولتمردان، جامعه و خانواده ها مورد توجه لازم قرار نگیرد، همچنان شاهد گسترش اقبال جوانان و حتی میانسالان به ازدواج سفید خواهیم بود.

آیا ازدواج سفید در دراز مدت با آسیب روانشناختی به طرفین، مخصوصا به زنان، همراه نخواهد بود؟

گرچه در یک نگاه اولیه و ساده، به نظر می رسد که به جهت کمتر بودن بار تعهدی ازدواج سفید و باز بودن امکان خروج از آن در هر زمانی، فشار کمتری روی افراد هست و خروج از آن نیز راحت‌تر تحمل می‌شود اما باید گفت در یک نگاه دقیق‌تر پیچیدگی‌های این رابطه نیز دیده خواهد شد. مثلا:

• اصولا کسی که برای ازدواج تعهد نداده است ممکن است در سایر امور نیز چندان متعهد نباشد و زندگی با او سخت تر از فردی باشد که تعهد خود را در برابر همسر، جامعه و قانون اعلام و امضا کرده است.
• شاید از ابتدا آمده است که برود اما این خواسته را خودآگاه با ناخودآگاه، در لوای شناخت بیشتر و مساعدتر شدن شرایط ازدواج و… پنهان کرده است.
• ممکن است مشخص نبودن مرز تعهدات و اراده کمتر به بهبود رابطه، مدیریت و پیش بردن این رابطه را مشکل تر از حالت معمول کند.

تمام آنچه گفت به فرض وجود نداشتن مشکلات مالی و اخلاقی خاص و عدم رخ دادن بارداری مطرح شده است.

از آن جا که زنان به صورت طبیعی میل بیشتری به بادوام بودن رابطه داشته و فرصت و زمان کمتری برای باروری دارند و در معرض مخاطرات سقط و بارداری قرار داشته و چندین برابر بیش از مردان در معرض انگ‌های اجتماعی هستند بیش از مردان نیز در معرض آسیب از ازدواج سفید‌ هستند.

می‌توانید حالتی را تصور کنید که مرد اصولا از زیر بار رفتن انتساب جنین به خودش طفره برود و زن برای الزام همسرش به گردن گرفتن پدری، به مراجع قضایی مراجعه کرده و اقرار به ارتکاب ازدواج سفید و تحمل مجازات آن نماید؟

یا اینکه مرد اقدام به ضرب و جرح همسر و بالاکشیدن بخشی از اموال او نماید و زن برای دفاع از خودش به جهت نداشتن سندی دال بر زوجیت با آن مرد، بی سلاح باشد و مجبور به اقرار ارتکاب چیزی شود که از سوی قانون شرعی حاکم در ایران، زنا خوانده می شود؟!

نگاهی به ارتباط ازدواج سفید و طلاق

افزایش طلاق در جامعه، موجب ترس بسیاری مجردها از ازدواج دایم و اقدام به انتخابی برای همیشه شده است آن هم در زمانه متلاطمی که به سرعت از لحاظ اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی در حال تغییر است.

در همین راستا ترس از برچسب مطلقه خوردن در زنان ممکن است پذیرش ازدواج سفید را برای آنها آسان تر نماید.

از سوی دیگر ممکن است بانوانی که از مشکلات خود در ازدواج دائم رنج می برند در سودای طلاق و انتخاب ازدواج سفید پس از طلاق باشند. با توجه به مشکلاتی که در این مقاله در مورد ازدواج سفید به آن اشاره شد شایسته است که این بانوان قبل از هر تصمیمی اقدام به استفاده از خدمات مشاوره برای طلاق نمایند.

امروزه حتی امکان دریافت خدمات مشاوره به صورت آنلاین در زمینه‌های مختلف مشاوره خانواده، زوج درمانی، مشاوره جنسی و زناشویی، مشاوره خیانت همسر و… به کمک کلینیک‌های روانشناسی فراهم است.

آمار و ارقام مربوط به میزان گستردگی و رواج ازدواج سفید در کشور

 آمار و ارقام مربوط به میزان گستردگی و رواج ازدواج سفید در کشور به شرح زیر است:

به گزارش خبرگزاری دویچه وله، یک نظرسنجی آنلاین که از سوی پایگاه داده باز ایران در سال ۱۴۰۰ و با ۳۹۷۱ نفر انجام شده، حاکی از تجربه ازدواج سفید در۲۲ درصد‌ شرکت‌کنندگان بوده است و۳۴ درصد نیز از وجود این نوع رابطه در دیگران خبر داشته اند.

به گزارش خبرگزاری ایسنا و براساس یک پژوهش در سال ۱۳۹۷ از سوی کامیل احمدی و همکاران انجام شده است، میانگین عمر ازدواج سفید در ایران بین ۱تا۳ سال بوده است. گفتنی است ۴۵ درصد افراد مورد مطالعه در این پژوهش در بازه سنی است ۲۵ تا ۳۰ سال بوده‌اند.

 آمار ثبت احوال کشور در سال ۱۴۰۱، حاکی از کاهش ازدواج و طلاق نسبت به سال ۱۴۰۰ است که ممکن است بتوان این تفاوت را ناشی از گسترش ازدواج و طلاق ثبت نشده در قالب ازدواج سفید دانست.

آیا ازدواج سفید می تواند شکل شرعی نیز داشته باشد و تفاوت آن با ازدواج موقت چیست؟

ازدواج سفید از نظر برخی فقها به عنوان نکاح معاطاتی قابل قبول است اما در فقه و قانون حاکم در ایران، گناه و خلاف شرع محسوب شده و زنا تلقی می‌شود.

در ازدواج موقت، اقرار به ازدواج از طریق جاری شدن صیغه و در نظر گرفتم مهریه انجام می‌شود. این ازدواج شرعی و تحت حمایت قانونگذار است و منسوب بودن فرزند حاصل از آن، به پدر نیز مشابه ازدواج دائم نیازمند تلاش‌های قانونی نیست و فرزند تحت حمایت قانونگذار است.

از آنجا که صیغه از سوی بدنه جامعه و جوانان، به دوختن کلاه شرعی بر هوسرانی و خیانت مردان متاهل، شناخته شده است، مورد اکراه هست.

آیا ازدواج سفید در ایران، جرم است؟

گرچه در قانون ایران، صراحتا به جرم بودن این رابطه اشاره نشده است اما در صورت اثبات، زنا، گناه و جرم شناخته شده و مشمول مجازات است که دست کم، شامل مجازات شلاق است.

همچنین عدم ثبت ازدواج، مطابق قانون حمایت از خانواده الزامی است و عدم ثبت آن از سوی مردان، جرم است.

در صورت به وجود آمدن بچه در ازدواج سفید، مسائل حقوقی مربوط به فرزندآوری و حضانت و بزرگ کردن بچه و مخارج آن، به چه شکل خواهد بود؟

بر اساس قوانینی که در سال‌های اخیر تصویب شده است این کودکان از حق شناسنامه و نفقه برخوردار هستند اما همچنان به استناد ولد زنا بودن بر اساس شرع، مشمول ارث از پدر نمی شوند.

این در حالی است که چنانچه پدر از گردن گرفتن پدری جنین، سرباز زند، زن باید ضمن تحمل رنج بارداری و بی مهری های احتمالی خانواده، پله‌های دادگاه را برای اثبات این مهم بالا و پایین کند.

همچنین ممکن است پدر با وجود گردن گرفتن پدری و نفقه طفل، همچنان از عقد کردن دختر، سر باز زند و …. ناگفته پیداست که فرزندان حاصل از این رابطه ممکن است تا چه حد در معرض آسیب قرار گیرند.

 

کلام پایانی

با توجه به اینکه اقدام به ازدواج سفید در ایران، مشابه شنا کردن خلاف جهت آب است توصیه می‌شود افرادی که در معرض چنین انتخابی قرار دارند با چشم باز به مزایا و معایب این انتخاب نگاه دقیقی بیندازند و نیز از خدمات مشاوره روانشناسی و مشاوره حقوقی برای علم به تنگناهای چنین انتخابی و تصحیح تصورات خود استفاده کنند.

متلا ممکن است برای شما عزیزان جالب باشد بدانید ین تصور که ازدواج سفید با کمک به شناخت کامل‌تر طرفین، پیش از ازدواج دایم،موجب افزایش ضریب موفقیت ازدواج دائم می‌شود حتی در تحقیقات جهانی و در بستر کشورهایی که این نوع رابطه در آنها رواج دارد نیز تایید نشده است.

 

 

 

سوالات متداول

ازدواج سفید یعنی چه؟

ازدواج سفید به معنای جایگزینی ازدواج رسمی و مناسبت‌های حقوقی، شرعی، اجتماعی، مالی و خانوادگی و تشریفات آن با یک همخانگی توافقی است.

 تفاوت ازدواج رسمی و ازدواج سفید چیست؟

در ازدواج سفید برخلاف ازدواج رسمی، عقد و قرارداد ثبت شده ای وجود ندارد که پشتوانه حقوقی و عرفی ایجاد نماید.

مزایا و معایب ازدواج سفید چیست؟

گاه در جواب این سوال می‌توان به مزایا و معایب تامین یک نیاز با در نظر گرفتن ضرورت بهره مندی طولانی مدت از آن یا عدم وجود این ضرورت، اشاره کرد.

چه چیزی باعث رواج ازدواج سفید شده است؟

عوامل بسیار زیادی را می‌توان در این خصوص برشمرد مانند اینکه امروزه، رشد مهاجرت به شهرهای بزرگ برای به دست آوردن فرصت‌های کاری بیشتر و دور ماندن از نظارت خانواده و جامعه، زمینه مناسبی برای ازدواج سفید برای جوانان را فراهم کرده است.

آیا ازدواج سفید در دراز مدت با آسیب روانشناختی به طرفین، مخصوصا به زنان، همراه نخواهد بود؟

علی رغم نبود محدودیت قانونی و عرفی و خانوادگی برای خروج از رابطه در ازدواج سفید، این نوع رابطه گاه می‌تواند بارها آسیب‌زا تر از ازدواج دایم باشد.

تفاوت ازدواج سفید و ازدواج موقت چیست؟

ازدواج سفید برخلاف ازدواج موقت،قانونی و شرعی نبوده و حتی در صورت اثبات، مشمول مجازات است.

آیا ازدواج سفید در ایران، جرم است؟

 در صورت اثبات نشدن، خیر گرچه عدم ثبت ازدواج برای مردان، جرم است.

تکلیف فرزندان ازدواج سفید چیست؟

بر اساس قوانینی که در سال‌های اخیر تصویب شده است این کودکان از حق شناسنامه و نفقه برخوردار هستند اما همچنان مشمول ارث از پدر نمی شوند.