تروما یکی از موضوعات پیچیده و گسترده‌ای است که تأثیر عمیقی بر زندگی افراد دارد. تروما به طور عمده به آسیب‌های جسمی و روانی اشاره دارد که دلیل آن برخی اتفاقات در زندگی افراد است. از تصادفات رانندگی تا حوادث طبیعی، از جنگ تا آسیب‌های خشونت خانگی، هر یک از این حوادث می‌توانند منجر به تروما و اختلالات روانی ماندگار شوند. این مقاله با هدف بررسی عوامل مؤثر در ایجاد تروما، شناخت انواع مختلف آسیب‌های جسمی و روانی و راههای مدیریت و درمان مناسب آن، به بررسی این موضوع گسترده و اهمیت آن در مجله علمی بینش نوین می‌پردازد.
تروما چیست؟
تروما به واکنش روانی فرد نسبت به یک رویداد یا اتفاق حساس گفته می‌شود که به شوک، انکار و تغییرات در بدن، ذهن و رفتار منجر می‌شود. همه کسانی که دچار تروما می‌شوند، لزوما اثرات طولانی مدت نخواهند داشت و تنها حدود ۲۰ درصد از افراد ممکن است دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) شوند. این تجربه‌ها اغلب شامل رویدادهای شدید مانند حمله‌های جسمی یا جنسی، خشونت، سوءاستفاده عاطفی یا حوادث دیگر هستند.
ترومای جسمی چیست؟
ترومای جسمی به هرگونه آسیب جسمانی یا صدمه‌ای گفته می‌شود که بر اثر یک رویداد ناگوار یا حادثه‌ای رخ می‌دهد. ترومای جسمی می‌تواند منجر به آسیب‌های متنوعی از جمله شکستگی، بریدگی، خونریزی، سوختگی، زخم یا آسیب به اعضا و اندام‌های حیاتی بدن مانند مغز و قلب شود. علاوه بر آسیب‌های فیزیکی، ترومای جسمی نیز می‌تواند تأثیرات روانی و اجتماعی مثل استرس، اضطراب، افسردگی و غیره داشته باشد. درمان ترومای جسمی معمولا شامل مراقبت‌های پزشکی فوری، جراحی، درمان دارویی، فیزیوتراپی و مراقبت‌های پس از حادثه است که با هدف کاهش درد یا عوارض جسمانی و بهبودی هر چه سریع‌تر افراد انجام می‌شود.
برای اشنایی بیشتر با راههای درمان افسردگی مقاله چگونه بر ترس غلبه کنیم؟ را بخوانید.
ترومای روانی چیست؟
ترومای روانی یک واکنش عاطفی و روانی است که ناشی از تجربه یک یا مجموعه‌ای از رویدادهای ناراحت‌کننده است. این نوع تروما ممکن است از رویدادهایی مانند سوءاستفاده، تجاوز جنسی، خشونت خانگی، تصادفات، جنگ، یا بلایای طبیعی ناشی شود. ترومای روانی ممکن است با واکنش‌های متنوعی همراه باشد، از جمله شوک، ترس، اضطراب، افسردگی، خشم، یا احساس بی‌ارزشی. افراد ممکن است دچار فلاش‌بک‌ها، کابوس‌ها، مشکلات خواب، انزوا، مشکلات ارتباطی، و تغییرات در رفتار و احساسات خود شوند. ترومای روانی می‌تواند تأثیرات مخربی بر سلامت روانی و اجتماعی فرد داشته باشد و به مشکلاتی مانند اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، افسردگی، اختلالات اضطرابی، و مشکلات روابطی منجر شود. درمان ترومای روانی ممکن است شامل مشاوره روانشناختی، درمان دارویی، و حمایت اجتماعی باشد تا فرد بتواند با اثرات منفی تجربیات ناراحت‌کننده خود مقابله کند و بهبود یابد.
انواع رایج تروما
اتفاقاتی که در کودکی برای افراد می‌افتد، می‌توانند ارتباط مهمی با تروما داشته باشند و به مرور زمان، اثرات بلند مدتی روی روان و روابط اجتماعی فرد داشته باشد. تجربه‌های ناخوشایند در کودکی می‌توانند منجر به ایجاد تروما شوند که در این قسمت به بررسی برخی از انواع رایج تروماها می‌پردازیم:
-
آسیب‌های جسمانی
آسیب جسمی یکی از رایج‌ترین انواع تروما به شمار می‌رود. این نوع تروما زمانی رخ می‌دهد که فردی تحت انواع مختلف خشونت فیزیکی مانند ضرب و شتم، حمله با سلاح یا غیره قرار گیرد. جالب است بدانید کارشناسان تاکید دارند که درگیری‌های معمول میان خواهر و برادر یا بازی‌های خشن، هرچند ممکن است منجر به آسیب دو طرف شود، ولی به عنوان سوء استفاده جسمی محسوب نمی‌شود.
-
سوء استفاده جنسی
سوء استفاده جنسی شامل هرگونه توجه، رفتار یا عمل ناخواسته و اجباری جنسی می‌شود که می‌تواند شامل لمس، نوازش، بوسیدن، مقاربت جنسی و اجبار به فعالیت‌های جنسی در ازای پول باشد. متاسفانه طبق آمار، این نوع از تروما در بین زنان و دختران بسیار شایع است که عامل اصلی در این نوع تروما، عدم رضایت و خواسته‌ی قربانی است.
-
خشونت خانگی
خشونت خانگی تهدید یا خشونت جسمی و جنسی بین دو بزرگسال که ازدواج کرده‌اند یا با هم زندگی می‌کنند، اتفاق می‌افتد. کارشناسان این رشته بر این باورند که تنها شاهد بودن خشونت خانگی می‌تواند به اندازه تجربه مستقیم آن برای فرد ناگوار و دردناک باشد. کودکانی که در محیطی بزرگ می‌شوند که خشونت خانگی در آن اتفاق افتاده، اغلب علائم تروما را بعدا از خود نشان می‌دهند. متاسفانه این تأثیرات می‌تواند طولانی مدت باشند و بر سلامت روانی و عاطفی فرد تأثیرات عمیقی داشته باشد.
-
تروما ناشی از جنگ
افرادی که در معرض رویدادهای شدیدی در زمان جنگ قرار می‌گیرند، ممکن است با تروما ناشی از جنگ مواجه شوند. این نوع تروما شامل تجربیات وحشتناکی مانند مشاهده قطع عضو، شکنجه، مرگ یا اسارت عزیزان و حملات وحشتناک می‌شود. تجربه چنین شرایطی می‌تواند تأثیرات عمیقی بر سلامت روانی و عاطفی فرد داشته باشد و اغلب به شکل اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) بروز می‌کند.
علائم تروما
افرادی که دچار تروماهایی در زندگی خود بوده‌اند، ممکن است رفتارهایی از خود نشان دهند که بر روی نگرش، رفتار، عملکرد و دیدگاه فرد تأثیرگذار باشد. در واقع پس از تجربه یک رویداد تروماتیک، فرد ممکن است با اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) مواجه شود. علائم روانشناختی ترومای عاطفی ممکن است شامل یکی یا ترکیبی از موارد زیر باشند:
- احساس ترس
- احساس تنهایی
- احساس غریبی
- تغییرات در تمرکز و حافظه
- تغییرات در رفتار، نگرش و دیدگاه
- انکار یا قبول نکردن اینکه تروما رخ داده است
- خشم
- احساس نا آرامی
- حس افسردگی و اضطراب
- احساس گناه یا شرم
- سرزنش خود
- عدم مشارکت اجتماعی و از دست دادن علاقه به هرگونه فعالیت
- احساس خنثی داشتن در هر شرایطی
علائم فیزیکی ترومای عاطفی نیز ممکن است در شکل علائم فیزیکی ظاهر شوند که شامل موارد زیر می‌شوند:
- افزایش ضربان قلب
- عصبانیت
- کابوس
- اختلال در خواب
- خستگی
- اختلال جنسی یا ناتوانی جنسی
- تغییرات در اشتها
چگونگی تشخیص تروما
تشخیص تروما معمولا توسط یک فرد حرفه‌ای و متخصص مانند روان پزشک، روان شناس یا روان درمانگر انجام می‌شود. فرایند تشخیص تروما شامل ارزیابی تاریخچه‌ی بیماری، مشاوره صمیمانه با فرد و برخی ابزارهای مخصوص ارزیابی است. تشخیص تروما ممکن است بر اساس علائم و نشانه‌های روان شناختی و فیزیکی، تاریخچه‌ی بیماری و تجربیات فرد متفاوت باشد. همچنین، ارتباط و تعامل صمیمانه و نزدیک با فرد نیز نقش مهمی در فرایند تشخیص دارد.
درمان تروما
روان درمانی یا مشاوره، گزینه‌ی اصلی برای درمان تروما است. انواع مختلفی از روان درمانی وجود دارد که به طور خاص بر تروما تمرکز دارند، از جمله درمان رفتار شناختی متمرکز بر تروما که در درمان آن مؤثر است. علاوه بر تحت نظر بودن یک متخصص، بسیاری از راهکارها برای مقابله و غلبه بر تروما وجود دارند. صحبت کردن و انجام فعالیت‌های دوستانه یا حتی به همراه اعضای خانواده و ایجاد حس اطمینان و اعتماد نیز مفید است. علاوه بر آن، در مراکز درمانی گروه‌های صمیمانهای مخصوص برای کسانی که تروما را تجربه کرده‌اند، وجود دارد که می‌توانند تجربه‌ها و صحبت‌های خود را با دیگر افراد در میان بگذارند.
همچنین حفظ روال منظم برای زندگی از جمله مصرف منظم غذا، ورزش، خواب کافی و باکیفیت و اجتناب از مصرف الکل و مواد مخدر از اقدامات مهم برای مدیریت تروما است. از آن جایی که استرس در تروما نقش پررنگی دارد، مدیریت استرس و آرامش نیز می‌تواند تاثیر زیادی در مدیریت تروما داشته باشد، اما گاهی اوقات لازم است به دنبال کمک از یک فرد متخصص و حرفه‌ای باشید. درمان تروما معمولا توسط یک تیم متخصص از حرفه‌ایان سلامت روانی از جمله مشاوره کودک، مشاوره خانواده، روان درمانی، روان پزشکان و روان شناسان صورت می‌گیرد.
مراحل پذیرش شرایط توسط افراد تروما دیده
پذیرش تروما یک فرآیند پیچیده است که افراد ممکن است از طریق چندین مرحله مختلف آن را تجربه کنند:
- انکار: در این مرحله، افراد ممکن است واقعیت تروماتیک را رد کرده و به آن اعتراف نکنند. ممکن است حتی سعی کنند تا احساسات و تجربیات ناخوشایند را از خود دور کنند و به خود نسبت ندهند که کاملا طبیعی است.
- خشم و اعتراض: در این مرحله، افراد خشم و اعتراض خود را به خاطر تروما بروز می‌دهند و ممکن است احساس نا امنی، ناراحتی و نارضایتی کلی از زندگی خود داشته باشند.
- مذاکره: این مرحله در آن زمان رخ می‌دهد که افراد تروما دیده سعی می‌کنند با تروما مواجه شوند و راه‌هایی برای تغییر وضعیت خود پیدا کنند.
- افسردگی: این مرحله در آن زمان رخ می‌دهد که افراد به دلیل مواجهه با تروما و اثرات ناخوشایند آن، به افسردگی و نا امیدی کشیده شوند و به عبارتی برای مدتی محدود در غم فرو می‌روند.
- پذیرش: در نهایت، افراد تروما را پذیرفته و به دنبال راه‌هایی برای مدیریت و بهبود زندگی خود خواهند گشت. آن‌ها ممکن است از منابع کادر تخصصی درمان گری استفاده کنند تا دوباره بتوانند روند کلی زندگی سابق خود را پیش ببرند.
اگر تروماهای هر فرد درمان نشود چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر تروما درمان نشود، ممکن است علائم آن تشدید شده و به مرور زمان بدتر شوند که می‌تواند منجر به افزایش اختلالات روانی و عملکرد فرد، از جمله افزایش خطر ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، افسردگی، اضطراب، اعتیاد و مشکلات در روابط شخصی شود. همچنین، عدم درمان تروما می‌تواند منجر به ایجاد مشکلات فیزیکی مانند درد مزمن و اختلالت مربوط به خواب شود. به طور کلی، عدم درمان تروما می‌تواند تأثیرات مخرب و گسترده‌ای بر زندگی روزمره و عملکرد فرد داشته باشد و حتی در بعضی موارد، آثاری از آن می‌تواند به کودکان یا نسل بعدی منتقل و به وضوح مشاهده شود.
زنان بیشتر دچار تروما می‌شوند یا مردان؟
بر اساس اطلاعات مرکز ملی PTSD، بیش از نیمی از زنان در طول عمر خود حداقل یک تروما را در زندگی تجربه خواهند کرد. این گونه از تجربه‌های تروما به انواع مختلفی از عواقب منفی برای سلامت روانی، از جمله اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، منجر می‌شوند. تحقیقات انجام شده توسط متخصصان این حوزه، نشان می‌دهد که در زنان احتمال ۲ تا ۳ برابر بیشتری برای تجربه PTSD نسبت به مردان وجود دارد و شیوع این بیماری برای زنان بین ۱۰ درصد تا ۱۲ درصد و برای مردان بین ۵ درصد تا ۶ درصد است.
براساس برآوردهای جهانی سازمان بهداشت جهانی، از ۳ زن حداقل یکی از آن‌ها در طول عمر خود تجربه تروماهای خشونت جسمی یا جنسی را، به طور معمول توسط شریک زندگی، تجربه کرده‌اند. علاوه بر این، زنان بیشتر از مردان قربانی خشونت یا تعارض جنسی خصوصا در دوران کودکی و نوجوانی هستند. آمار این دسته از دختران حدود ۲۵ درصد هستند. بنابراین، آزار جنسی از رایج‌ترین انواع تروما برای زنان به حساب می‌آید.
ارتباط بین تروما و فوبیا چیست؟
فوبیا و تروما می‌توانند تا حدودی به هم مرتبط باشند، به این صورت که تجربه یک حادثه تروماتیک می‌تواند منجر به جرقه و رشد فوبیا در ذهن افراد شود. به عنوان مثال، فردی که تجربه حادثه‌ای مانند غرق شدن داشته، ممکن است به دلیل تجربه تروماتیک آن حادثه، دچار فوبیای آب (آکوافوبیا) شود. در این حالت، تروما به عنوان عامل ایجاد کننده فوبیا عمل می‌کند. با این حال، فوبیا و تروما مفاهیم جداگانه‌ای هستند.
تروما به آسیب‌های شدید جسمی یا روانی ناشی از حوادث ناگهانی و شدید اشاره دارد، در حالی که فوبیا یک اختلال اضطرابی است که شامل ترس شدید از یک شی، موقعیت یا فعالیت خاص می‌شود. در اکثر مواقع، برخی از فوبیاها ممکن است پس از تجربه یک حادثه تروماتیک جرقه بخورند. بنابراین، اگرچه فوبیا می‌تواند نتیجه یک تجربه تروماتیک باشد، اما خود فوبیا به عنوان یک تروما شناخته نمی‌شود.
برای آشنایی بیشتر با فوبیا پیشنهاد می‌کنیم مقاله فوبیا یا ترس مرضی چیست را بخوانید.
سخن پایانی
تروما یا همان زخم‌های روحی و روانی، از جمله تجربه‌هایی هستند که تأثیر عمیقی بر زندگی افراد دارند. این نوع تروماها اغلب ناشی از تجربه‌های ناخوشایند و تلخی است که در گذشته یا حال افراد رخ داده است. این تجربه‌ها می‌توانند شامل عواملی مانند سوء استفاده، خشونت خانگی، از دست دادن عزیزان، تجربه‌های جنگ یا هر نوع حادثه دیگری باشند. علاوه بر این، این تروماها می‌توانند روی روابط شخصی افراد، روابط کاری و شغلی، احساسات درونی و توانایی مدیریت استرس تأثیر گذار باشند. بنابراین، فهم و مدیریت تروما یا زخم روحی افراد از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا تأثیرات آن بر زندگی و روانیت افراد قابل توجه و بسیار پیچیده است.
سوالات متداول
تروماها چه اثراتی می‌توانند بر زندگی فرد داشته باشند؟
تروماها ممکن است باعث اختلالات روانی مانند اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب، مشکلات روابطی و افزایش خطر اعتیاد شوند.
چگونه می‌توان تروما را درمان کرد؟
مراجعه به متخصصین روان شناسی یا مشاوره، شروع اقدامات درمانی مثل روان درمانی، تکنیک‌های مدیریت استرس و اضطراب و حمایت از افراد متأثر در تروما، در درمان آن کمک می‌کند.
آیا تمام افراد به یک تروما واکنش مشابهی نشان می‌دهند؟
خیر، واکنش افراد مختلف به تروما بستگی به شخصیت، روحیات، تجربه‌های قبلی، حاد بودن یا نبودن وضعیت و شرایط کلی فرد دارد.
چگونه می‌توان از تروما پیشگیری کرد؟
از جمله راهکارهای پیشگیری از تروماها می‌توان به آموزش مهارت‌های مدیریت استرس، افزایش آگاهی درباره راههای مقابله‌ای مثبت و ایجاد محیط‌های ایمن اشاره کرد.
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) چیست؟
یک نوع اختلال روانی است که پس از تجربه یک تروما شدید، مانند تجربه جنگ، سوء استفاده یا حادثه‌ای ترسناک، ایجاد می‌شود و شامل علائمی مانند کابوس، اضطراب و تجربه مجدد حادثه می‌شود.
