همان‌طور که فرزند دلبندتان روزهای کودکی را یکی‌یکی پشت سر می‌گذارد و رشد می‌کند، عوامل محیطی، ژنتیکی و فرهنگی می‌توانند بر سرعت رشد و پیشرفت او از یک مرحله به مرحله دیگر تأثیر بگذارند. برای کودکان دشوار است که هرآنچه در ذهنش می‌گذرد را بیان کند یا احساسات خود را تجزیه و تحلیل کند. اینجا است که روانشناس کودک وارد می‌شود و به اطلاعات بسیار مهم و ارزشمندی در مورد ذهنیت کودک در اختیار شما (والدین) قرار می‌دهد. اما اینکه روانشناس کودک کیست و چه تخصصی دارد، در ادامه همراه ما باشید تا به‌طور مفصل به آن بپردازیم.
روانشناس کودک کیست؟
قبل از هرچیز می‌پردازیم به تعریف این واژه و اینکه روانشناس کودک کیست.
روانشناسی کودک یکی از شاخه های روانشناسی است که با توجه به میزان رشد کودک از دوره قبل از زایمان تا دوره نوجوانی، رشد ذهنی، اجتماعی و عاطفی کودک را مورد بررسی و مطالعه قرار می‌دهد. این متخصص با طیف وسیعی از مشتریان از جمله نوزادان، کودکان نوپا، نونهالان و نوجوانان کار می‌کند یا حتی ممکن است فقط با گروه سنی خاصی سروکار داشته باشند. صرف نظر از گروه سنی کودکان، تمرکز درمانگر کودک بر کمک به درک، پیشگیری، تشخیص و درمان مسائل رشدی، شناختی، اجتماعی و عاطفی خواهد بود.
اختلالات عاطفی، روانی و رفتاری که کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهند، اغلب متفاوت از بزرگسالان درمان می‌شوند. به همین خاطر این فرد معمولا برای ایجاد اعتماد و صحبت صمیمانه با کودک در جلسات انفرادی با او گفتگو می‌کند. البته گاهی مراقبان کودک مثل پرستار هم در روند درمان دخیل می‌شوند.
روانشناس کودک چه تخصصی دارد؟
بسیاری از ویژگی‌های تخصصی یک روانشناس کودک مشابه سایر روانشناسان است؛ با این تفاوت که مخاطب کودک به دقت و تمرکز بیشتری نیاز دارد. تحقیقات مداوم در مورد رفتار کودک و نوجوان، مشاوره والدین در مورد رفتار و رشد کودک، انجام ارزیابی‌ها و آزمایشات برای تشخیص و درمان مشکلات، حمایت و درمان کودکان با مشکلات رفتاری، همکاری مستقیم با پزشکان خانواده و متخصصان، شناسایی و رسیدگی به مسائل ارتباطی و زبانی، رسیدگی به مشکلات رشد اخلاقی و کمک به افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس در کودکان از تخصص‌های این روانشناس است.
1. مهارت تجزیه و تحلیل
روانشناسان کودک تحلیل‌گرانی هستند که بر اساس مشاهدات انجام شده، داده‌هایی دریافت می‌کنند و با تحلیل این داده‌ها نتیجه‌گیری می‌کنند. این تحلیل می‌تواند بر حوزه‌های مختلف روانشناسی کودک شامل روانشناسی رشد، روانشناسی نوجوان یا آسیب‌شناسی روانی متمرکز باشد.
2. مهارت حل مسئله
در کنار مهارت‌هایی ارتباطی مثل بازی کردن و گوش دادن به حرف‌های کودک، روانشناسان کودک در طول دوره آموزشی با مجموعه‌ای از روش‌های تشخیص و ارزیابی آشنا می‌شوند که به آنها کمک می‌کنند مشکلاتی که ریشه در دوران کودکی دارد مثل قلدری را تشخیص دهند و برای آنها راه حل ارائه کنند.
3. مهارت تحقیق و مطالعه
روانشناس همواره در حال تحقیق و مطالعه است تا بینش‌های خوبی در مورد رشد ناخودآگاه و خودآگاه کودک به دست آورد. این افراد به دنبال راهی برای مقابله با اضطراب، بیش فعالی و سایر شرایط روحی کودکان هستند.
4. مهارت مشاهده
روانشناسان کودک باید بتواند نشانه‌های غیرکلامی را فورا متوجه شود تا اختلالاتی مثل افسردگی یا وسواس فکری جبری را بدون آنکه کودک چیزی بگوید، تشخیص دهد.
ویژگی‌های شخصیتی یک روانشناس چیست؟
برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های شخصیتی روانشناس کودک عبارت‌اند از:
1. اشتیاق روانشناس کودک
اساسی‌ترن ویژگی شخصیتی روانشناسان کودک، اشتیاق واقعی و مراقبت از نیازهای کودکان است. کودکان با روانشناسی که شخصیتی شاد، سرزنده و مهربان دارند و از هر فرصتی برای بازی با آنان استفاده مي‌کنند، راحت‌تر می‌توانند ارتباط برقرار کنند. یک بزرگسال مشتاق و دلسوز می‌تواند خود را در دل کودک جا کند و روند درمان را برای او لذت‌بخش کند؛ این به جرئت کلید پیشرفت در دوره‌های درمانی است.
2. امانت‌دار بودن روانشناس کودک
روانشناسان کودک باید ذاتا بتواند اعتماد کودک و والدین را جلب کند؛ طوری که همه آنها بتوانند از کار کردن کنار یکدیگر احساس راحتی کنند. خانواده باید زمینه اعتماد را در روانشناس ببیند تا بتواند اطلاعات حساس و شخصی کودک را در جلسه درمان با او به اشتراک بگذارد. برای همین روانشناس کودک باید محرم اسرار کودک و خانواده باشد و به حریم خصوصی آنها احترام بگذارد.
3. دانش و معلومات کافی روانشناس کودک
انتظار مي‌رود روانشناس کودک با اشراف به مسائلی که کودکان در دوره کودکی با آنها روبرو می‌شوند، بتواند بهترین برخورد را با آنان داشته باشد. مثلا کودکی که با مشکلات یادگیری دست و پنجه نرم می‌کند، به روانشناسی احتیاج دارد تا به او یاد دهد چطور با کلاس درس کنار بیاید. روانشناس بداند در کودک به دنبال چه چیزی باشد، سؤالات درست را بپرسد و اطلاعات به دست آمده را چطور تجزیه و تحلیل کند تا به نتیجه مطلوب برسد.
4. روحیه تحمل و تاب‌آوری روانشناس کودک
روانشناسان کودک باید به‌قدری انعطاف‌پذیر باشد که بتواند خود را با رفتارهای ضد و نقیض کودک وفق دهد. او باید بتواند در صورت لزوم به‌سرعت برنامه درمانی را تغییر دهد و کودک را با خود همراه کند. برخی از کودکان تمایلی به درگیر شدن در جلسات درمان ندارند و هیچ چالش رفتاری از خود نشان نمی‌دهند. روانشناس متبحر در چنین مواقعی آرامش خود را حفظ می‌کند و تا علاقمند شدن کودک صبوری می‌کند.
5. مهارت برقراری ارتباط روانشناس مشاور کودک
برای مخاطب کودک، مهارت‌های ارتباطی غیرکلامی به‌مراتب مهم‌تر از مهارت‌های کلامی است. کودکان برخلاف بزرگسالان بلوغ رشدی لازم برای انتقال اطلاعات عاطفی در یک جلسه را ندارند. به همین خاطر درک ابزارهایی که برای برقراری ارتباط و سازگاری استفاده می‌کنند، برای تجزیه و تحلیل رفتارشان بسیار مهم است.
6. بازیگوشی روانشناس مشاور کودک
بازی، زبان کودکان است. وقتی روانشناس هوشمندانه احساس بازی را در کودک زنده می‌کند، «حالت جریان» (Flow State) آغاز می‌شود، عواطف فعال می‌شوند و سطح دوپامین افزایش می‌یابد. بازی کردن یکی از ابزارهای مهارتی برای جلب اعتماد کودک و برقراری ارتباط دوستانه با او محسوب می‌شود.
7. دلسوزی روانشناس کودک
روانشناس کودک باید همیشه در اوج همدلی گوش شنوا داشته باشد. زمانی که کودک همدلی پزشک را مشاهده و لمس کند، با خیال راحت‌تری به او اعتماد می‌کند.
روانشناس حرفه ای کودک چه ملاحظات تکنیکی را در نظر می‌گیرد؟
انواع تکنیک‌های کودک‌درمانی مفروضات متفاوتی در مورد افراد، رفتارهای آنان و میزان رشد و یادگیریشان دارند.
1. تکنیک روان درمانی پویشی
نظریه روان پویایی بیان می‌کند که رفتارها ریشه در افکار ناخودآگاه دارند. درمانگر در این تکنیک ارتباط بین ناخودآگاه و رفتار کودک را بررسی می‌کند. یعنی با ایجاد الگوهای فکری و رفتاری مکرر کمک می‌کند کودک با موقعیت‌های ناراحت‌کننده مقابله کند. هدف روان درمانی پویشی تشویق کودک به پردازش و مشاهده تجربیات و احساسات خودش است.
2. تکنیک رفتار درمانی
تئوری رفتار بیان می‌کند که همه رفتارها آموختنی و قابل تغییر هستند. این نشان می‌دهد که وقتی رفتارها و افکار نامطلوب پاداش می‌گیرند، آن رفتار در ذهن کودک تقویت می‌شود. یک رفتار درمانگر رفتارهای خوب را تشویق می‌کند و به آنها پاداش می‌دهد.
3. تکنیک درمان شناختی
درمان شناختی مبتنی بر این باور است که موقعیت‌ها یا رویدادهای مختلف باعث تحریف افکار می‌شوند و در نتیجه رفتارهای ناهنجار و احساسات منفی ایجاد می‌کنند. هدف یک درمانگر شناختی کودک این است که او را وادار کند تا افکار و رفتارهای ناهنجار خود را ببیند و آنها را رفع کند.
4. تکنیک درمان انسان گرایانه
در درمان انسان‌گرا یا شخص محور، روانشناس کودک نقش حمایتی ایفا می‌کند. یعنی به لحاظ عاطفی و روانی محیط امنی فراهم کرده و از کودک می‌خواهد تا با پردازش تجربیاتش، ببیند این تجربه‌ها چه تاثیری روی سطح ارزشمند بودن او گذاشته‌اند.
کلام آخر روانشناس کودک
برای تمام پدر و مادرها آشنایی با فرزندشان در طول سن رشد و آگاهی نسبت به دغدغه‌های ذهنی آنها یکی از ارزشمندترین بخش‌های والدین بودن است. به عنوان والدین حتما دوست دارید که نگرش فرزندتان به جهان را بشناسید، بتوانید به او مهارت‌های تازه بیاموزید و به او یاد دهید احساساتش را چطور پردازش کند، با تغییرات بزرگ چطور سازگار شود و هزاران مسئله دیگر که شاید به‌تنهایی از عهده آنها برنیایید. روانشناس کودک در مرکز مشاوره تخصصی کودک و نوجوان با مهارت، دانش و سال‌ها تجربه در این زمینه، به شما کمک می‌کند شناخت بهتری از دل‌مشغولی‌های فرزندتان به دست آورید و اختلالات روحیشان را در مراحل اولیه شناسایی کنید.
