ناتوانی در یادگیری یا اختلال یادگیری وضعیتی در مغز است که در درک یا پردازش اطلاعات با مشکل مواجه می شود و می تواند ناشی از چندین عامل مختلف باشد. اختلال در یادگیری به مشکلات مهم یادگیری در یک حوزه تحصیلی اشاره دارد. با این حال، این مشکلات برای تأیید تشخیص رسمی کافی نیستند. از سوی دیگر، ناتوانی یادگیری یک تشخیص بالینی رسمی است که به موجب آن فرد معیارهای خاصی را که توسط یک متخصص (مانند روانشناس، روانپزشک، آسیب شناس زبان گفتار یا متخصص اطفال) تعیین می شود، برآورده می کند.
اختلالات یادگیری شامل چه چیزهایی هستند؟
بسیاری از کودکان در برخی مواقع در خواندن، نوشتن یا انجام سایر وظایف مرتبط با یادگیری مشکل دارند. گاهی علت فراموشی در کودکان نیز می تواند نشات گرفته از همین موضوع باشد. اختلالات یادگیری در کودکان اغلب چندین نشانه مرتبط دارد و با گذشت زمان از بین نمی رود یا بهتر نمی شود. این علائم در افراد مختلف متفاوت است.
به عنوان مثال، کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم اغلب نشانه هایی از راهبردهای شناختی را نشان می دهند که در نمای رشدی مورد انتظار نیستند. بنابراین، در مورد اوتیسم در کودکان باید انتظار داشت که فرآیند یادگیری کودکان مبتلا به این اختلال در کانون مطالعات متعددی در زمینه تحصیل و سواد قرار گیرد.
شناخته شده است که زبان بیشتر توسط تجربیات و موقعیت های معنادار رخ می دهد. اگرچه این امر به رشد شناختی، یکپارچگی فیزیولوژیکی و توانایی های زبانی بستگی دارد، نیازها و حمایت های محیطی نقش اساسی در فرآیند یادگیری کودک دارند. ساخت یک کد مشترک اجتماعی که منجر به تخصیص معنا به عناصر و تجربیات مختلف جهان می شود، به تعامل با سایر افراد مهم بستگی دارد. زبان و حافظه نیز به موقعیت ها و تجربیات معنادار وابسته هستند. توانایی‌هایی که از طریق آموزش سیستماتیک به دست می‌آیند، علی‌رغم ارائه مکرر نتایج سریع، به همان سرعتی که به دست می‌آیند، در صورت عدم استفاده یا همراهی با زمینه‌های معنادار کنار گذاشته می‌شوند.
بر اساس این ایده‌ها، منطقی به نظر می‌رسد که تصور کنیم اوتیسم در کودکان باعث ایجاد اختلال در یادگیری آنها می شود. زیرا کودکان اوتیسم دارای ناتوانی اجتماعی هستند که ذاتی ویژگی‌های ASD با درجات مختلفی از اختلال در تعاملات اجتماعی است.
به این ترتیب، پذیرفته شده است که آسیب زبانی کودکان اوتیسم لزوماً با ساختارهای زبانی مرتبط نیست. اختلالات زبانی کودکان مبتلا به ASD اساساً به توانایی‌های عمل‌گرایانه مربوط می‌شود. همچنین سطوح مختلفی از ناتوانی‌ها را شامل می‌شود، از فقدان تماس گرفته تا مشکلات ظریف در مورد توانایی‌های تعامل و گفتگو.
این دلیل دیگری است که چرا درک زمینه و محیط کودک، ارزیابی تأثیر ناتوانی های هر کودک و طراحی برنامه های مداخله ای که مؤثرترین و به موقع ترین مداخله را مورد توجه قرار می دهد، اساسی است.
چندین مطالعه اخیر نشان می دهد که قرار دادن خانواده ها در روند درمانی کودکان مبتلا به ASD ، نتایج و پیش آگهی بهتری را نسبت به رویکردهای درمانی سنتی در پی دارد.
نشانه های اختلال یادگیری در کودکان
اختلالات یادگیری در کودکان خود را به طرق مختلف نشان می دهند. به عنوان مثال؛ دانش آموز شما در کلاس سوم، با مشکلاتی مواجه می شود که شما را مشکوک می کند. مثلا؛ حروف و صداها را به هم وصل نمی کند. نمی تواند متن سطح پایه را خواند. نمی تواند بفهمد چه می خواند. نمی تواند مفاهیم اعداد را درک کند. متوجه نمی شود که اعداد نشان دهنده مقادیر هستند. نمی تواند حروف را تشکیل دهد یا به یاد بیاورد که کدام حروف مخفف کدام صدا هستند. در پیروی از دستورالعمل ها، حتی با کمک، مشکل دارد. حافظه ضعیفی دارد. در برقراری ارتباط با همسالان و بزرگسالان مشکل دارد. نمی تواند اطلاعات را تکرار کرده یا موارد را کپی کند. در دنبال کردن خطوط مشکل دارد. در توجه یا رفتار مشکل عدم تمرکز دارد.
به طور کلی، نشانه‌های رایج اختلالات یادگیری در کودکان شامل موارد زیر است:
- مشکلات خواندن و یا نوشتن
- اختلال یادگیری ریاضی
- حافظه ضعیف
- مشکلات توجه
- مشکل در دنبال کردن دستورالعمل‌ها
- دست و پا چلفتی
- مشکل در گفتن زمان
- مشکلات سازماندهی
- عمل کردن بدون فکر کردن به نتایج احتمالی (تکانشگری)
- “بازی کردن” بی موقع در مدرسه یا در موقعیت های اجتماعی
- مشکل در حفظ تمرکز؛ (به راحتی منحرف شدن از موضوع)
- مشکل در بیان صحیح یک کلمه با صدای بلند یا بیان افکار
- مشکلات عملکرد مدرسه از هفته به هفته یا روز به روز
- مانند یک کودک کوچکتر صحبت کردن؛ استفاده از عبارات کوتاه و ساده؛ یا حذف کلمات در جملات
- گوش دادن به سختی
- مشکلات مربوط به تغییرات در برنامه یا موقعیت ها
- مشکلات در درک کلمات یا مفاهیم
این علائم به تنهایی برای تشخیص اینکه فرد دارای ناتوانی یادگیری است کافی نیست. فقط یک متخصص می تواند ناتوانی یادگیری را تشخیص دهد.
سن بروز انواع اختلالات یادگیری در کودکان
نقاط عطف رشد با سرعت قابل پیش بینی به دست می آید. اما تفاوت های خفیف رشد در بین کودکان طبیعی است. در نتیجه، تاخیرهای متوسط همیشه نشان دهنده یک مشکل نیست. مهم است که از نرخ رشد معمولی برای دوران نوزادی و اوایل کودکی آگاه باشید تا بتوانید متوجه شوید که چه زمانی ممکن است تاخیر احتمالی در روند طبیعی رشد کودک رخ دهد.
اختلالات یادگیری معمولاً تا زمانی که دانش آموزان حدوداً ۳ سال در مدرسه نباشند تشخیص داده نمی شود. اما اغلب علائم اولیه ناتوانی وجود دارد که ممکن است والدین متوجه آن شوند. در اینجا مهم است که از استراتژی ها و منابع موجود کمک گرفت.
در این بین عواملی وجود دارند که وجود آنها امکان بروز انواع اختلالات یادگیری در کودکان را باعث می شود. با مشاهده ی هر یک از این موارد باید به درمان اختلالات یادگیری فکر کرد. عواملی که باعث بروز این اختلالات در کودک می شوند عبارتند از:
- سابقه خانوادگی اختلالات یادگیری
- صدمات و بیماری های طولانی مدت که بر رشد عصبی تأثیر می گذارد
- سوء مصرف مواد والدین
- مراقبت های پزشکی و تغذیه ضعیف قبل از تولد
- آسیب قبل از تولد یا عوارض زایمان
- قرار گرفتن در معرض سموم محیطی مانند سرب یا کپک سمی
- سوء استفاده و غفلت
درک این نکته مهم است که همه ناتوانی های یادگیری به دلیل عادات بد دوران بارداری اتفاق نمی افتد. با این حال، خوشبختانه، بسیاری از خطرات دوران بارداری قابل پیشگیری هستند.
انواع اختلالات یادگیری در دانش آموزان ابتدایی
هنگامی که از اصطلاح “اختلالات یادگیری در کودکان” استفاده می شود، گروهی از اختلالات را توصیف می کند که با رشد ناکافی مهارت های تحصیلی، زبانی و گفتاری خاص مشخص می شود. انواع اختلالات یادگیری در کودکان عبارتند از: خواندن (نارساخوانی)، حسابی (نارسایی حساب) و نوشتن (نارسانویسی). این اختلالات باید به کمک مشاور و مرکز مشاوره تخصصی درمان شود.
نارساخوانی
افراد مبتلا به نارساخوانی معمولاً در برقراری ارتباط بین حروف و صداها و املا و تشخیص کلمات مشکل دارند. افراد مبتلا اغلب علائم دیگری از این بیماری را نشان می دهند. این موارد در زمانی که فرد دانش آموز است به شدت خود را عیان می سازند. اینها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درک آنچه دیگران می گویند دشوار است
- مشکل در سازماندهی زبان نوشتاری و گفتاری
- تاخیر در توانایی صحبت کردن
- مشکل در بیان افکار یا احساسات
- مشکل در یادگیری لغات جدید (واژگان)، چه هنگام خواندن یا شنیدن
- مشکل در یادگیری زبان های خارجی
- مشکل در یادگیری آهنگ ها و قافیه ها
- سرعت پایین خواندن، چه به صورت بی صدا و چه با صدای بلند
- انصراف از خواندن متن های طولانی
- مشکل در درک سوالات و پیروی از دستورالعمل ها
- املای ضعیف
- مشکلات در به خاطر سپردن اعداد به ترتیب (به عنوان مثال، شماره تلفن و آدرس)
- مشکل در تشخیص سمت چپ و راست
دیسگرافی (نارسایی در نوشتن)
کودکی که در نوشتن مشکل دارد یا دستخط بسیار ضعیفی دارد که با گذشت زمان بهتر نمی شود، ممکن است دچار دیسگرافی باشد. این اختلال ممکن است باعث شود کودک در هنگام در دست گرفتن خودکار یا مداد تنش داشته باشد. از این رو باید این مشکل را با مشاوره تحصيلی درمان کرد.
سایر علائم این وضعیت ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بیزاری شدید از نوشتن و یا نقاشی
- مشکلات گرامری و دستور زبان
- مشکل در نوشتن ایده ها
- از دست دادن انرژی یا علاقه به محض شروع نوشتن
- مشکل در نوشتن افکار در یک توالی منطقی
- گفتن کلمات با صدای بلند هنگام نوشتن
- ناتمام گذاشتن کلمات یا حذف آنها هنگام نوشتن جمله
دیاسکولیا (نارسایی در حساب)
علائم این ناتوانی شامل مشکلات در درک مفاهیم اساسی حساب مانند کسری، خطوط عددی و اعداد مثبت و منفی و به طور کلی اختلال یادگیری ریاضی است.
علائم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مشکل در مسائل مربوط به کلمه ریاضی
- مشکل ایجاد تغییر در معاملات نقدی
- بی نظمی در روی کاغذ آوردن مسائل ریاضی
- مشکل در دنباله های منطقی (به عنوان مثال، مراحل حل سوال در مسائل ریاضی)
- مشکل در درک توالی زمانی رویدادها
- مشکل در توصیف فرآیندهای ریاضی
هر ناتوانی یادگیری علائم خاص خود را دارد. ممکن است فردی که دارای یک معلولیت خاص است، همه علائم آن معلولیت را نداشته باشد.
کودکانی که به زبان دوم آموزش داده می شوند ممکن است نشانه هایی از مشکلات یادگیری یا ناتوانی یادگیری را نشان دهند. در ارزیابی ناتوانی یادگیری باید دو زبانه بودن یا زبان آموز بودن دانش آموز را در نظر گرفت.
